Besi Performansını Etkileyen Faktörler

Besiciliğin ekonomik bir şekilde yapılabilmesi için gerekli olan şartlar, aynı zamanda besi performansını etkileyen faktörlerdir. Bu faktörler hayvanın ırkı, cinsiyeti, orijini, yaşı, kondisyonu, bakımı, sağlık durumu ve beslenmedir.

Hayvanın Irkı

Bir hayvandan elde edilecek canlı ağırlık kazancı, başta hayvanın genetik yapısı ile sınırlıdır. Bu sınıra bakım ve besleme koşulları ile ulaşılabilir. Genetik yapısı 1000 g civarında günlük canlı ağırlık kazanmaya uygun yerli ırkları 1400-1600 g'a ulaştırmak mümkün değildir. Buna karşın bu ağırlıkları alabilecek genetik yapıya sahip kültür ırkı ve melezleri de ancak uygun bakım ve besleme koşullarında bu canlı ağırlıklara kolayca ulaşabilirler. Besi çalışmalarında daha verimli olan kültür ırkı ve melezleri, yurdumuzdaki sığır varlığının %35'ini oluşturmaktadır. Bu ırklar arasında en yaygın olanları Holstein (siyah-beyaz alaca), Montafon (İsviçre Esmeri) ve Simental'dir. Bu hayvanlar günlük 1400-1600 g canlı ağırlık kazancı almaya müsait genetik yapıya sahiptir. 

İyi bir besi hayvanının temel özellikleri

• Cinsiyet

Erkek sığırların dişi sığırlardan daha iyi besi performansı verdiği belirlenmiştir. Bunun nedeni cinsiyet (seksüel) hormonlarının besi performansı ve et kalitesi üzerine olan etkisidir. Cinsel olgunluğa ulaşmış erkeklerde testislerden üretilen testesteron ve androjen hormonları kas gelişimini teşvik eder. Bu hormonların vücutta protein birikimini artırarak ve metabolizmayı hızlandırarak büyümeye etki ettiği de bilinmektedir. Erkek hayvan etleri, daha koyu ve daha az yağlıdır. 

• Yaş

Yaş, sığırlarda besi performansını etkileyen önemli bir faktördür. Besiye alınacak hayvanlar, büyüme dönemini tamamlamamış olmalıdır. Besi, olgunluk çağına kadar yapılmalıdır. Olgunluk çağı, kültür ırkı ve melezlerinde 1 yaş, yerli ırklarda 1,5 yaştır. Bu yaşlarda besiye son verilmelidir. Çünkü gerçek büyüme, yani kas, organ, organlardaki dokular ve kemiklerde artış bu döneme kadar gerçekleşmektedir. Sığırlarda büyüme, 1 yaşına kadar en yüksek düzeyde olup, ilerleyen yaşlarda düşmektedir. İlk yılda olan büyüme %100 kabul edilirse, ikinci yıl %70, üçüncü yıl %35 düzeyinde bir büyüme gerçekleştiği görülür. Genç sığırlar, tükettikleri yemin az bir kısmını yaşama payı için, büyük bir kısmını büyüme için harcadıklarından, yemden yararlanma oranı yüksektir. Yaşlılar ise tükettiği yemin büyük bir kısmını yaşama payı için kullanır. Hayvan yaşlandıkça 1 kg canlı ağırlık artışı için tüketilen yem kuru madde miktarı artmaktadır. Bu durum besinin daha pahalıya çıkmasına, kazancın azalmasına neden olmaktadır. Yaşlanma ile birlikte vücutta yağ miktarı artmakta, su ve protein miktarı ise düşmektedir. Genç hayvanlarda yağ kas içinde dağılarak iyi bir mermerleşme sağlarken, etin kalitesi de artmış olur. Yine gençlerde etin değerli kısmı olan but ve bel kasları artar. Kazanılan CA su ve proteinden zengin, yağdan fakir olduğundan etin enerji değeri de düşüktür. Yaşlı hayvanlarda ise ekonomik değeri oldukça düşük olan iç yağ miktarı artar.

• Orijin 

Damızlık değeri yüksek olan boğalardan elde edilen yavruların beside kullanılması gerekir. Bilinen bir kaynaktan temin edilen hayvanların bakım, besleme koşulları, hastalıkları ve diğer yetiştirme problemleri hakkında daha yakın bir bilgi sahibi olunur. Besi danasının anne ve babasının bilinmesi ile yavrunun alabileceği CAA daha iyi belirlenebileceğinden yüksek bir besi performansı sağlanabilir. 

• Kondisyon

Kondisyon denildiğinde hayvanın gelişme ve besi durumu anlaşılır. Buzağılık döneminde iyi bir bakım besleme geçirmiş, iskelet çatısı kurulmuş ancak daha sonra hastalık dışı nedenlerle (açlık, bakımsızlık, stres v.b.) cılız kalmış hayvanlar ile başarılı besi yapılır. Bu hayvanlar besi öncesinde gerekli şartlar sağlanıp (ilaçlama, aşı, iyi bir yem formulasyonu) beslendiklerinde telafi büyümesi ile, yaşıtlarına göre daha hızlı besi performansı sağlayarak, emsalleri ile aralarındaki CA farkını kısa sürede kapatırlar. Ayrıca bu hayvanlar cılız ve hafif olduğundan ucuza satın alınırlar. Tükettikleri yemin az bir kısmını yaşama payı, daha fazlasını ise CAA için harcarlar.

• Bakım ve Sağlık

Besiye alınacak hayvanlar iç ve dış parazitlere karşı ilaçlanmış ve gerekli aşılamaları yapılmış olarak besiye alınmalıdır.

Hayvanların barınaklarında:

1. Su her zaman serbest olmalı.
2. Ahır iyi havalandırılmalı, amonyak kokusu olmamalı.
3. Yemlikler sık sık temizlenmeli.
4. Altlıklar daima temiz olmalı.
5. Mümkünse yarı açık ya da tamamen açık barınak sistemleri tercih edilmelidir.
6. Yalama Taşları serbest olarak kullanılabilecek yerlerde bulundurulmalıdır.

• Besleme

İyi bir yem formülasyonu gereklidir. Bilindiği üzere giderlerin %70'e yakınını yem oluşturmaktadır. Besicilikte karma yem ile beraber kullanılan temel yem kaynakları Arpa, mısır vb. tahıl kaynakları, kepek ve razmol gibi buğday yan ürünleri, saman, mısır silajı, pancar posası ve küspelerdir. Bu tür kaba ve kesif yemlerin temel özelliği besin maddesi oranlarının standart olmaması, besi sığırlarının ihtiyaçlarını tam olarak karşılayamamaları ve ürünlerin işleme şekillerinin standart olmamasıdır. Karma yem diye tabir edilen tüm besin değerleri üretim prosesi ve kullanılan standart ham madde özellikleri ile garanti edilen karma yemler ile ancak bu tür kaba ve kesif yemler bir arda kullanıldığında doğru besleme yapılabilir. Hayvanların yaşı, ırkı, cinsiyeti, kondisyonu ve bulundukları ortam ve çevre koşulları da dikkate alınarak hazırlanan doğru karışım ile ancak doğru besleme yapılabilir. Bu noktada İnovital besleme programları ile yapılacak uygun besleme programları kârlılığı artırır.

Sonuç

• Besiye alınacak hayvanlar uygun ırk ve yapıda olmalıdır. 
• Besiye düşük canlı ağırlıkta genç hayvanlar alınmalıdır. İleri yaşlarda ve yüksek canlı ağırlıkta hayvanların alınması karlılığı düşürür.
• Kesim ağırlığının çok yüksek tutulması besi süresini uzatır ve karlılığı önemli ölçüde düşürür. 
• Tüketilen besi yeminin miktarını, verilen kaba yemin kalitesi beliler. Kaba yemde kalite arttıkça kullanılacak besi yemi miktarı düşer ve karlılık artar.
• Toplamayı takip eden birkaç haftalık sürede hayvanlar alıştırma ve karantina dönemine tabi tutulmalıdırlar.
• Etkin parazit mücadelesi ve uygun aşılma programı yapılmalıdır.

Püf Noktalar

• Kesif ve kaba yemlerin 24 saat hayvanların önünde bulundurulması besi süresini kısaltır ve verimliliği arttırır.  
• Hayvanların önünde 24 saat temiz ve taze su bulundurulmalıdır.  
• Öğünlü yemleme ve sulama yapılıyorsa öğün sayısı arttırılmalı ve her gün aynı saatelrde yemleme ve sulama yapılmalıdır. Bu uygulama besi performansını arttırır.
• Abalıoğlu besi yemlerinin ilk kullanımında en az bir haftalık yemden yeme geçiş süreci uygulanmalıdır.